Đối với loại tài sản trong trường hợp này nên áp dụng khấu hao theo sản lượng nếu thoả mãn các điều kiện. Điều kiện khó thoả mãn trong trường hợp này có thể là điều kiện công suất thực tế bình quân tháng trong năm không thấp hơn 100% công suất thiết kế. Điều kiện này có thể thoả mãn nếu công ty có việc trong năm từ 6 tháng trở lên vì trong các tháng có việc thì máy sẽ chạy 2 - 3 ca, trong khi đó công suất thiết kế tính theo 1 ca/ngày (ca 8h). Nếu việc áp dụng khấu hao theo sản lượng thì việc trích khấu hao và hạch toán rất đơn giản: Tháng nào có việc thì tính khấu hao và hạch toán vào giá thành công trình.
Theo chuẩn mực kế toán thì việc lựa chọn phương pháp tính khấu hao phụ thuộc vào cách thức mà công ty khai thác lợi ích kinh tế từ tài sản mà không cần thoả mãn điều kiện về công suất thực tế sử dụng trong năm như trong TT 45. Trong trường hợp này nếu công suất thực tế thấp hơn 100% công suất thiết kế mà bạn chọn khấu hao theo sản lượng thì có thể có rủi ro là cơ quan thuế không chấp nhận và sẽ loại toàn bộ chi phí khấu hao.
Nếu bạn chọn khấu hao theo đường thẳng (mặc dù phương pháp này không phù hợp với cách thức sử dụng tài sản của công ty bạn) thì khấu hao đều các tháng, tháng nào có công trình thì tính vào giá thành công trình, tháng nào không có công trình thì hạch toán vào chi phí khác (trừ trường hợp ngừng hoạt động do tính mùa vụ thì chi phí ngừng sản xuất này có thể được phân bổ vào giá thành).
Đối với số khấu hao của TSCĐ phải tạm thời dừng do sản xuất theo mùa vụ với thời gian dưới 09 tháng thì theo quy định được tính là chi phí được trừ khi tính thuế TNDN. Về kế toán thì có 2 cách hạch toán:
(1) Nếu hạch toán theo đúng nguyên tắc lý thuyết: Chi phí trong thời gian ngừng sản xuất theo mùa vụ này là chi phí đương nhiên để có được sản lượng trong thời gian sản xuất. Do vậy các chi phí ngừng sản xuất theo mùa vụ phải được tính vào giá thành sản phẩm.
- Nếu các công ty áp dụng hệ thống theo chi phí thực tế kết hợp ước tính (normal costing) thì tỷ lệ phân bổ chi phí sản xuất chung đã có tính đến toàn bộ chi phí sản xuất chung trong năm, gồm cả chi phí trong thời gian ngừng sản xuất theo mùa vụ và thời gian sản xuất.
- Nếu các công ty áp dụng hệ thống theo chi phí thực tế (actual costing), hệ thống mà đa số các công ty Việt Nam đang sử dụng thì có thể hạch toán như sau:
+ Đầu năm ước tính tính phần thiệt hại trong thời gian ngừng sản xuất theo mùa vụ (chi phí khấu hao, bảo dưỡng máy, thuê bảo vệ trông coi máy,...). Lấy tổng chi phí ước tính này chia cho tổng sản lượng ước tính của các tháng có hoạt động (nếu khó ước tính thì có thể chia cho số tháng hoạt động) để ra tỷ lệ phân bổ chi phí ngừng sản xuất theo mùa vụ vào giá thành.
+ Trong các tháng ngừng sản xuất theo mùa vụ hạch toán thiệt hại ngừng sản xuất vào TK 154 (chi tiết ngừng sản xuất do mùa vụ).
+ Trong các tháng có sản xuất thì trích trước thiệt hại ngừng sản xuất theo mùa vụ vào giá thành: Nợ TK 672 (154)/Có TK 335.
+ Cuối năm kết chuyển toàn bộ chi phí thiệt hại ngừng sản xuất: Nợ 335/Có 154. Nếu chênh lệch thì điều chỉnh vào giá vốn (hoặc phân bổ cho cả sản phẩm dở, thành phẩm nếu trọng yếu).
(2) Cách hạch toán đơn giản: Khấu hao trong thời gian sản xuất thì tính vào giá thành, khấu hao (và các chi phí khác) trong thời gian ngừng sản xuất theo mùa vụ thì hạch toán vào chi phí khác.
Hạch toán theo cách (2) đơn giản hơn nhưng thông tin chi phí, kết quả bị sai lệch: các tháng không có doanh thu sẽ bị lỗ rất nhiều, trong khi các tháng có doanh thu (do có sản xuất) lại lãi nhiều.
Đối với số khấu hao hạch toán vào chi phí khác do tài sản tạm thời dừng hoạt động mà không phải do sản xuất theo mùa vụ thì có thể có 2 trường hợp về chi phí được trừ khi tính thuế:
(1) Trường hợp tạm thời dừng để sửa chữa, để di dời di chuyển địa điểm, để bảo trì, bảo dưỡng theo định kỳ, với thời gian dưới 12 tháng thì chi phí này được tính là chi phí được trừ khi xác định thu nhập chịu thuế TNDN.
(2) Nếu tài sản không sử dụng mà không thuộc trường hợp 1 thì không được tính là chi phí được trừ.
Các kế toán nhà ta có thừa tài để cho các chi phí trong thời gian tài sản không sử dụng dưới 12 tháng là chi phí được trừ.
