Giá cả trên thị trường điều chỉnh theo cán cân cung-cầu và thị trường lao động cũng không nằm ngoài qui luật này. Tuy vậy, tương phản mạnh mẽ của bức tranh thu nhập trên thị trường lao động hẳn khiến nhiều người phải suy tư.
Vào lúc giao dịch cổ phiếu và thị trường chứng khoán trở thành tâm điểm chú ý của xã hội, các công ty chứng khoán ào ạt thành lập, nguồn nhân lực tài chính-chứng khoán trở nên đắt giá cũng là lẽ tự nhiên.
Chủ tịch HĐQT một CTCK có trụ sở chính tại TP.HCM tiết lộ: "Trước đây, có vị tổng giám đốc một CTCK bỏ đi vì đề nghị tăng lương từ 2.000 USD lên 4.000 USD không được đáp ứng". Vị chủ tịch này nhận định, lương của tổng giám đốc tăng thì có thể hiểu được bởi họ phải chịu nhiều trách nhiệm và cũng khó tìm nhưng ngay cả lương nhân viên cũng tăng đến mức chóng mặt khiến nhiều CTCK, nhất là những CTCK mới thành lập gặp khó khăn.
Giám đốc khối nhân sự một CTCK tại Hà Nội cho biết: "Chỉ cần một nhân viên mới ra trường, vào học việc tại CTCK đã phải trả mức lương cỡ 3,5 triệu đồng/tháng. Làm việc được khoảng 3 tháng, một CTCK khác mới thành lập "câu" sang với mức lương gấp đôi chưa kể quyền mua CP ưu đãi khá lớn. Với tình trạng như hiện nay sẽ đẩy các CTCK vào một gánh nặng về lương khá lớn vì doanh thu của hầu hết các CTCK mới rất thấp".
Một số CTCK mới thành lập, do nguồn nhân sự có kinh nghiệm về chứng khoán quá thiếu, cộng với sức ép phải có đủ nhân viên có chứng chỉ về chứng khoán nên khá nhiều CTCK mới phải tuyển dụng những nhân viên với mức lương mà họ buộc phải chấp nhận nếu muốn đưa công ty vào hoạt động. Trưởng phòng hành chính một CTCK mới thành lập cho biết, mức lương của các nhân viên CTCK thường cao hơn khá nhiều so với các ngân hàng. Ví dụ: một phó phòng của ngân hàng quốc doanh lớn, tốt nghiệp ở nước ngoài, kinh nghiệm làm việc 5 năm, mức lương cộng phụ cấp cũng chỉ ở mức 3,5 triệu đồng/tháng; lương phó phòng của một ngân hàng cổ phần lớn tại Hà Nội, kinh nghiệm trong ngành ngân hàng gần chục năm cũng chỉ khoảng 6 triệu đồng/tháng...
Lãnh đạo cấp cao một CTCK tại Hà Nội bộc bạch về chuyện tiền lương: "Một nhân viên mới ra trường không có kinh nghiệm gì, chúng tôi phải đào tạo, dạy dỗ chán mà cứ phàn nàn lương 3 triệu đồng là thấp. Mới làm được vài tháng, có nhân viên đã nói bóng gió lương phải 5 triệu nếu không sẽ bỏ sang CTCK khác. Mà nói thật, nhân viên như vậy đã có kinh nghiệm gì đâu, chỉ là đọc lệnh, nhập lệnh vào hệ thống mà thôi".
Tổng công ty FPT mới thành lập CTCK nhưng chế độ đãi ngộ về lương cho các nhân viên của feet_big_rich.gifCTCK FPT, thậm chí chưa có mấy kinh nghiệm trong ngành chứng khoán, nhưng được trả lương cao hơn cả những trưởng phòng có thâm niên ở FPT được nhiều nhân viên bàn ra, tán vào. Đây là chưa kể đến chuyện quyền mua CP ưu đãi vốn luôn là chủ đề cực nóng tại FPT. Một lãnh đạo của FPT giải thích: "Thị trường nhân sự về chứng khoán buộc chúng tôi phải chấp nhận những điều kiện như vậy nếu chúng tôi muốn thiết lập nhanh bộ máy nhân sự về chứng khoán có khả năng vận hành tốt".
Tổng giám đốc một CTCK lớn bình luận: "Giá CP tăng thì có ngày sẽ giảm nhưng tiền lương khi tăng rồi sẽ khó giảm. Ở một góc độ nào đó, bản thân những chứng chỉ chứng khoán hiện nay cũng đang có những giá trị ảo nhất định. Khi cơn sốt chứng chỉ qua đi thì mọi việc sẽ khác". Ông này cũng thừa nhận một thực tế: "Không phải nhân viên chứng khoán nào ra đi cũng vì thu nhập cao hơn mà có thể còn vì một yếu tố quan trọng là môi trường làm việc. Ban lãnh đạo của CTCK đó phải tự xem lại mình trước".
Lao động nào cũng tạo ra giá trị và đóng góp của cải cho nền kinh tế. Nhưng mỗi giao dịch trên thị trường chứng khoán mang lại bao nhiêu giá trị gia tăng? Nếu không có những nhân viên bán hàng ngược xuôi trên thị trường, những công nhân miệt mài sản xuất, những cỗ máy vận hành không ngơi nghỉ v.v.. thì giá trị của mỗi cổ phiếu được đảm bảo bằng gì? Phóng sự của Yến Trinh và Chí Quốc trên Tuổi trẻ ngày 22/10/2007 chỉ nêu lên một vài thực tế, song liệu có khi nào, trước lúc thực hiện đầu tư, ai đó thử tìm hiểu điều gì làm nên các con số, thành tích kinh doanh của doanh nghiệp? Khi từng con người cụ thể trong qui trình sản xuất đang đối diện với thực tế đời sống bấp bênh, căn cứ nào đảm bảo tăng trưởng bền vững cho giá cổ phiếu?
Làm đến kiệt sức
24 tuổi, bốn năm làm cho công ty, Hân không nhớ nổi đã bị xỉu bao nhiêu lần. Lần này khi bị chóng mặt, hoa mắt, biết sức mình, cô đã xin sếp được nghỉ. Thế nhưng sếp nhìn cô rồi lắc đầu. Lỗ tai cô công nhân trẻ bắt đầu lùng bùng. Cô không còn biết kêu xin ai cả. Xung quanh cô chỉ có những người cúi mặt làm thuê, máy móc và những cái đế giày. Chỉ cần sếp vừa quay đi, cô ù chạy. Cô chỉ mong được về nhà trọ để ngả lưng. Và cô chạy... Nhưng Hân không thể ra khỏi cánh cổng của ông bảo vệ. “Không có giấy cho về của sếp, cô không được đi! Nếu để cho cô về là trái qui định, tôi sẽ bị đuổi việc” - ông bảo vệ nói nghiêm khắc.
Hân lê chân về phân xưởng. Làm việc được gần 30 phút nữa. Và ngất xỉu! Cô được đưa về phòng y tế...
Ngất xỉu là chuyện như cơm bữa khi con người phải quần quật làm như một cỗ máy. Cùng công ty với Hân, 10 năm qua, vợ anh Huỳnh Thanh Phong chưa bao giờ biết đến qui định công ty phải thỏa thuận với người lao động và công đoàn khi tăng ca. Như một thói quen, hễ ban giám đốc thông báo tăng ca, công nhân lại cắn răng đi làm. Có chị mang thai bảy tháng vẫn phải vác cái bụng bầu đi tăng ca, không được nghỉ ngày chủ nhật.
Thu nhập thấp, chi phí cao
Theo báo cáo của Ban dân vận Thành ủy TP.HCM, TP hiện có gần 1,5 triệu lao động hoạt động trong các loại hình doanh nghiệp. Khoảng 70% CN đến từ các tỉnh thành, nhiều nhất là các tỉnh miền Tây Nam bộ.
Tổng thu nhập bình quân (kể cả lương và tăng ca cùng nhiều khoản phụ cấp khác) của CN sáu tháng đầu năm 2007 là 1.250.000 đồng/tháng/người. Để tăng thêm thu nhập, một bộ phận lớn CN phải làm thêm công việc ngoài chuyên môn, chấp nhận tăng ca vượt qua giới hạn Luật lao động qui định.
Mức chi tiêu cho những khoản thiết yếu trong đời sống của mỗi người dân hằng tháng là 1 triệu đồng. Ở TP.HCM, khoản chi phí lớn nhất cho CN là tiền thuê nhà (153.512 đồng/người/tháng), tiền ăn tiết kiệm nhất (299.227 đồng/người/tháng). Các khoản chi tiêu cho cá nhân: nhu yếu phẩm, quần áo, đồ dùng... rất ít (khoảng 100.000 đồng/tháng). Chi cho sinh hoạt văn hóa: chủ yếu là mừng lễ cưới, cà phê, đi chơi cùng người yêu... còn ít hơn (889.072 đồng/năm). Những khoản chi cho học tập, bảo vệ sức khỏe hoàn toàn không đáng kể.
Công nhân may còn đỡ vất vả. Nhiều lúc nữ công nhân Công ty thủy hải sản Hải Minh (Q. Thủ Đức, TP.HCM) còn phải kiêm luôn phu khuân vác. Ngoài cắt, rửa, lột da cá, các cô gái còn phải vác cả những con cá mập nặng 70-80kg. Mặc cho kho lạnh rét cắt da, các công nhân vẫn phải làm. Có lúc tăng ca liên tục, đuối sức, đến ba công nhân cùng khuỵu xuống ngất xỉu. Làm quần quật nhưng mức lương công nhân chưa đến 1 triệu đồng/tháng. Ngày 17-10-2007, tập thể công nhân đã làm đơn kiến nghị xin được tăng lương. Ngay sau đó, ông giám đốc (Đài Loan) đã cho chở năm công nhân - những người ông nghi ngờ phát động làm đơn - sang một công ty khác. Tại đây, ông ép năm người này nhận quyết định sa thải.
Thắt lưng buộc bụng
21 giờ, trong dòng người ùa ra cổng Công ty giày An Lạc, một nhóm công nhân nữ lặng lẽ rẽ vào hẻm 86, đường Tên Lửa, KP2, P.An Lạc, Q.Bình Tân, TP.HCM. Đi qua khu chợ tạm nhớp nháp sau mưa, một cô ghé lại dằn bụng tô mì gõ, cô khác mua mấy gói mì tôm. Tiết kiệm hơn, vài cô về phòng trọ ăn cơm nguội nấu từ sáng sớm.
Bước vào nhà trọ của công nhân Trương Thị Đan Huyền, chúng tôi thật sự bàng hoàng! Thoạt nhìn, phòng trọ giống như một dãy “chuồng gà”. Dòng kênh nước đen nhờ nhờ rác sau nhà lắm khi tràn lên ngập mắt cá chân. Mỗi phòng rộng 1,2m, dài 1,6m, đủ rộng để đặt hai cái gối nằm và đủ dài để người cao phải ngủ co chân. Quần áo được treo bên vách. Còn mọi đồ dùng cá nhân đều phải đặt lên kệ. Vách và nền phòng đều được ghép bằng loại ván ép cũ, dán giấy loang lổ. Mỗi phòng được gắn một ổ cắm điện để công nhân có thể thắp đèn, quạt máy và nồi cơm điện. Trong phòng của Huyền chỉ có mỗi chiếc quạt và nồi cơm điện là đáng giá nhất.
Trả lời tại sao không chọn nhà trọ nào khác, cô gái 24 tuổi này ngậm ngùi: “Lương mỗi tháng chỉ hơn 900.000 đồng, cái gì cũng đắt đỏ. Tiền đâu thuê nhà đẹp hở chị? Hồi trước phòng này chỉ có 120.000 đồng, giờ lên 200.000 đồng. Em ở đây cùng một người bạn”. Huyền còn cho biết: “Tụi em trẻ, nhằm nhò gì! Khu này còn có vài cặp vợ chồng công nhân có con nhỏ cũng ở trong cái phòng nhỏ xíu như vầy từ năm này qua năm khác”. “Thế thì sao ngủ?”. Cô công nhân bật cười hồn nhiên: “Vợ làm ca ngày. Chồng làm ca đêm. Và ngược lại. Nhiều cặp vợ chồng có con nhỏ, không có tiền gửi nhà trẻ đành chấp nhận làm lệch ca để thay nhau ở nhà giữ con”.
Đã ba năm nay, ít tháng nào chị Hồ Thị Xuân Hương, công nhân Công ty thủy hải sản Hải Minh, được thanh thản với nợ “nóng”. Hai vợ chồng chị đều là công nhân quê Đắc Lắc, có đứa con 7 tuổi. Tổng lương của hai người là 2,1 triệu đồng/tháng. Riêng tiền nhà mất 500.000 đồng/tháng. Tiền ăn ở trường cho con là 250.000 đồng/tháng. Do luôn tăng ca, chị phải thuê người đón con với giá 350.000 đồng/tháng. Đó là chưa kể hàng trăm khoản chi tiêu khác... Túng thiếu, mỗi lần cũng chỉ dám vay vài ba trăm ngàn đến 1 triệu đồng, lãi suất 15%. Đến nay người ta không muốn cho chị vay nữa vì chị không có thứ tài sản nào để thế chấp, năn nỉ mãi chủ nợ mới chịu cho vay sau khi... cầm tạm chứng minh nhân dân.
Chị Hương cũng như bao công nhân khác, không tích lũy, không tương lai. Họ đều chung nỗi lo lắng: “Chỉ cần thất nghiệp một tháng thôi, chúng tôi sẽ đói!”
