C
Thanh âm của núi
Vẻ đẹp của màu sắc được cảm nhận bằng mắt, vẻ đẹp của âm thanh cảm nhận bằng tai. U u tiếng gió, rào rào tiếng mưa, trầm hùng tiếng thác đổ... Lời của Khèn ngân rung cõi lòng, dẫn dắt người nghe ngược thời gian về với thuở hồng hoang, kỳ vĩ. Dòng chảy văn hóa của người Mông vẫn ngàn năm mãnh liệt, dù được cất lên lãng đãng trôi trong bình minh sớm, hay thảnh thơi phiêu du dưới ánh chiều tà, đều làm cho người nghe rung cảm, phút chốc muốn hóa thành thi sĩ.
Trong cuộc đời, ai đã một lần lên Tây Bắc để được nghe tiếng Khèn Mông (H’Mông). Để nhớ, để thương, để vấn vương tơ lòng... Âm thanh cây Khèn truyền bảo của người Mông có thể làm đắm say cả những du khách khó tính nhất. Với người Mông, tiếng Khèn là sợi dây tâm linh nối người sống và người đã khuất, là "cây cầu" bắc lời tỏ tình đôi lứa, là những câu chuyện cổ được kể bằng âm thanh.
Đến buổi chợ phiên, Khèn trên vai song hành cùng người xuống chợ, để rồi khi hương rượu ngô nồng mùi men lá mềm môi, Khèn cùng người bắt đầu tấu lên những giai điệu hoang dã, nguyên khôi mà say đắm của núi, của rừng.
Thân Khèn Mông được chế tác bằng gỗ cùng sáu ống trúc lớn, nhỏ, dài, ngắn khác nhau. Sáu ống trúc tượng trưng cho tình anh em tụ hợp. Chúng được xếp khéo léo, song song trên thân Khèn. Nhìn và tưởng tượng thêm một chút thấy chúng như dòng nước đang trôi. Dòng nước đó chở thứ âm thanh huyền diệu, chảy mãi từ nguồn lịch sử cho đến tận bến bờ hiện tại.
Được sinh ra và lớn lên giữa chốn núi rừng nên Khèn đối với tôi không lạ, vậy mà mỗi khi nghe những thanh âm dìu dặt của Khèn, tôi như mụ mị, thả mặc tâm hồn mình lang thang theo tiếng Khèn. Mười lần như một, đeo đẳng trong tôi cảm giác tiếng Khèn như sợi tơ lóng lánh dưới ánh sáng của mặt trời.
Tôi đã từng được ngồi nghe cụ già người Mông kể lại: Ngày xưa, tổ tiên người Mông giỏi lắm, rất nhiều chàng trai vừa biết thổi khèn, vừa múa trên những chiếc cọc dựng sát gần nhau. Ở phía dưới dân làng đốt những đống lửa, ai không khéo, không giỏi, rơi xuống sẽ bị bỏng. Những chàng trai giỏi nhất luôn là mơ ước để các cô gái chọn lấy làm chồng.
Những nghệ nhân dân gian thời đó chẳng khác gì võ sư đã đạt đến tuyệt đỉnh Kung fu. Cũng đã có lần tôi thử thổi Khèn, nhưng chỉ bật được ra những âm thanh yếu ớt. Thế mới biết để thổi được Khèn, người ta phải có một làn hơi thật khỏe.
Vậy mà đàn ông người Mông đều có thể thổi Khèn một cách nhẹ nhàng, thanh thoát. Phải chăng khí núi đã hun đúc, tạo nên hai lá phổi khỏe mạnh dành tặng cho người Mông?
Xưa, dân tộc Mông vốn sống du cư. Lịch sử trên những nẻo đường thiên lý không ít mồ hôi và nước mắt. Và Khèn chính là người bạn làm vui bên kiếp đời lang bạt. Từng có thời kỳ, số phận người Mông trầm luân giữa bờ mê lú của loài hoa anh túc. Vậy mà tiếng Khèn vẫn không tắt, nó âm ỉ, trường tồn để trở thành báu vật truyền lại cho các thế hệ sau, trở thành một phần văn hóa không thể thiếu của người Mông.
Tiếng Khèn ngấm sâu vào máu thịt người Mông, thân quen như miếng "mèn mén" (bột ngô đồ) mẹ mớm từ lúc mới biết ăn dặm. Con trai 13 tuổi đã có cây Khèn trên vai mỗi khi lên nương, xuống chợ. Âm thanh của Khèn mạnh mẽ như chính cuộc sống người Mông, bởi nếu không kiên cường mạnh mẽ, người Mông xưa kia chắc khó lòng đương đầu nổi với sự khắc nghiệt nơi núi cao, đá dựng.
Cuộc sống người Mông, bước chân ra khỏi cửa là chạm núi, chạm mây, mặt đất lúc nào cũng như nghiêng nghiêng sẵn sàng thử thách. Người và trâu cày nương mà như làm xiếc, chân duỗi, chân quỳ men theo sườn dốc, lưỡi cày len lỏi trong đá, moi lên từng chút đất một. Cây ngô lớn lên từ đất, từ đá được tưới đẫm bởi mồ hôi người Mông, cây nào cũng cứng cáp.
Người Mông hầu như gắn số phận mình với rừng, đôi chân quấn xà - cạp tung hoành, tạo nên lối mòn, đến tận cả những đỉnh núi cao, hoang vu nhất. Người Mông bảo: "Không có một ngọn núi nào cao bằng đầu gối". Tự tin và kiêu hãnh đến thế là cùng.
Đã có lần, tôi bắt gặp những nghệ nhân dân gian thổi Khèn nơi đỉnh núi mênh mang lộng gió, tóc bị thổi ngược ra phía sau, bước chân tưng bừng trên bãi cỏ. Hình bóng họ in trên nền trời xanh, hệt một tuyệt tác của thiên nhiên. Núi vút ngàn cao, rừng bao la rộng cũng chẳng thể làm chìm khuất đi tiếng Khèn đầy khát khao, dạt dào sức sống. Khoảnh khắc xuất thần và đáng nhớ ấy trong đời không phải lúc nào cũng dễ gặp.
Vẻ đẹp của màu sắc được cảm nhận bằng mắt, vẻ đẹp của âm thanh cảm nhận bằng tai. U u tiếng gió, rào rào tiếng mưa, trầm hùng tiếng thác đổ... Lời của Khèn ngân rung cõi lòng, dẫn dắt người nghe ngược thời gian về với thuở hồng hoang, kỳ vĩ. Dòng chảy văn hóa của người Mông vẫn ngàn năm mãnh liệt, dù được cất lên lãng đãng trôi trong bình minh sớm, hay thảnh thơi phiêu du dưới ánh chiều tà, đều làm cho người nghe rung cảm, phút chốc muốn hóa thành thi sĩ.
Và cứ muốn nghe mãi, để được bâng khuâng, mơ màng, hư hư, thực thực trong cõi âm thanh.
Nhưng cũng dường như, chỉ có vẻ đẹp yên bình, bát ngát của đất trời mới giúp cho tiếng Khèn mang một ma lực, một mãnh lực vang vọng và nồng nàn đến vậy..."Khắc đi, khắc đến", câu nói cửa miệng của người Mông giống như lời mời khám phá, hãy mạnh dạn bước chân trên con đường, đến với thanh âm của núi.
Đến với tiếng Khèn một ngày, để nhớ tiếng Khèn một đời
Vẻ đẹp của màu sắc được cảm nhận bằng mắt, vẻ đẹp của âm thanh cảm nhận bằng tai. U u tiếng gió, rào rào tiếng mưa, trầm hùng tiếng thác đổ... Lời của Khèn ngân rung cõi lòng, dẫn dắt người nghe ngược thời gian về với thuở hồng hoang, kỳ vĩ. Dòng chảy văn hóa của người Mông vẫn ngàn năm mãnh liệt, dù được cất lên lãng đãng trôi trong bình minh sớm, hay thảnh thơi phiêu du dưới ánh chiều tà, đều làm cho người nghe rung cảm, phút chốc muốn hóa thành thi sĩ.
Trong cuộc đời, ai đã một lần lên Tây Bắc để được nghe tiếng Khèn Mông (H’Mông). Để nhớ, để thương, để vấn vương tơ lòng... Âm thanh cây Khèn truyền bảo của người Mông có thể làm đắm say cả những du khách khó tính nhất. Với người Mông, tiếng Khèn là sợi dây tâm linh nối người sống và người đã khuất, là "cây cầu" bắc lời tỏ tình đôi lứa, là những câu chuyện cổ được kể bằng âm thanh.
Đến buổi chợ phiên, Khèn trên vai song hành cùng người xuống chợ, để rồi khi hương rượu ngô nồng mùi men lá mềm môi, Khèn cùng người bắt đầu tấu lên những giai điệu hoang dã, nguyên khôi mà say đắm của núi, của rừng.
Thân Khèn Mông được chế tác bằng gỗ cùng sáu ống trúc lớn, nhỏ, dài, ngắn khác nhau. Sáu ống trúc tượng trưng cho tình anh em tụ hợp. Chúng được xếp khéo léo, song song trên thân Khèn. Nhìn và tưởng tượng thêm một chút thấy chúng như dòng nước đang trôi. Dòng nước đó chở thứ âm thanh huyền diệu, chảy mãi từ nguồn lịch sử cho đến tận bến bờ hiện tại.
Được sinh ra và lớn lên giữa chốn núi rừng nên Khèn đối với tôi không lạ, vậy mà mỗi khi nghe những thanh âm dìu dặt của Khèn, tôi như mụ mị, thả mặc tâm hồn mình lang thang theo tiếng Khèn. Mười lần như một, đeo đẳng trong tôi cảm giác tiếng Khèn như sợi tơ lóng lánh dưới ánh sáng của mặt trời.
Tôi đã từng được ngồi nghe cụ già người Mông kể lại: Ngày xưa, tổ tiên người Mông giỏi lắm, rất nhiều chàng trai vừa biết thổi khèn, vừa múa trên những chiếc cọc dựng sát gần nhau. Ở phía dưới dân làng đốt những đống lửa, ai không khéo, không giỏi, rơi xuống sẽ bị bỏng. Những chàng trai giỏi nhất luôn là mơ ước để các cô gái chọn lấy làm chồng.
Những nghệ nhân dân gian thời đó chẳng khác gì võ sư đã đạt đến tuyệt đỉnh Kung fu. Cũng đã có lần tôi thử thổi Khèn, nhưng chỉ bật được ra những âm thanh yếu ớt. Thế mới biết để thổi được Khèn, người ta phải có một làn hơi thật khỏe.
Vậy mà đàn ông người Mông đều có thể thổi Khèn một cách nhẹ nhàng, thanh thoát. Phải chăng khí núi đã hun đúc, tạo nên hai lá phổi khỏe mạnh dành tặng cho người Mông?
Xưa, dân tộc Mông vốn sống du cư. Lịch sử trên những nẻo đường thiên lý không ít mồ hôi và nước mắt. Và Khèn chính là người bạn làm vui bên kiếp đời lang bạt. Từng có thời kỳ, số phận người Mông trầm luân giữa bờ mê lú của loài hoa anh túc. Vậy mà tiếng Khèn vẫn không tắt, nó âm ỉ, trường tồn để trở thành báu vật truyền lại cho các thế hệ sau, trở thành một phần văn hóa không thể thiếu của người Mông.
Tiếng Khèn ngấm sâu vào máu thịt người Mông, thân quen như miếng "mèn mén" (bột ngô đồ) mẹ mớm từ lúc mới biết ăn dặm. Con trai 13 tuổi đã có cây Khèn trên vai mỗi khi lên nương, xuống chợ. Âm thanh của Khèn mạnh mẽ như chính cuộc sống người Mông, bởi nếu không kiên cường mạnh mẽ, người Mông xưa kia chắc khó lòng đương đầu nổi với sự khắc nghiệt nơi núi cao, đá dựng.
Cuộc sống người Mông, bước chân ra khỏi cửa là chạm núi, chạm mây, mặt đất lúc nào cũng như nghiêng nghiêng sẵn sàng thử thách. Người và trâu cày nương mà như làm xiếc, chân duỗi, chân quỳ men theo sườn dốc, lưỡi cày len lỏi trong đá, moi lên từng chút đất một. Cây ngô lớn lên từ đất, từ đá được tưới đẫm bởi mồ hôi người Mông, cây nào cũng cứng cáp.
Người Mông hầu như gắn số phận mình với rừng, đôi chân quấn xà - cạp tung hoành, tạo nên lối mòn, đến tận cả những đỉnh núi cao, hoang vu nhất. Người Mông bảo: "Không có một ngọn núi nào cao bằng đầu gối". Tự tin và kiêu hãnh đến thế là cùng.
Đã có lần, tôi bắt gặp những nghệ nhân dân gian thổi Khèn nơi đỉnh núi mênh mang lộng gió, tóc bị thổi ngược ra phía sau, bước chân tưng bừng trên bãi cỏ. Hình bóng họ in trên nền trời xanh, hệt một tuyệt tác của thiên nhiên. Núi vút ngàn cao, rừng bao la rộng cũng chẳng thể làm chìm khuất đi tiếng Khèn đầy khát khao, dạt dào sức sống. Khoảnh khắc xuất thần và đáng nhớ ấy trong đời không phải lúc nào cũng dễ gặp.
Vẻ đẹp của màu sắc được cảm nhận bằng mắt, vẻ đẹp của âm thanh cảm nhận bằng tai. U u tiếng gió, rào rào tiếng mưa, trầm hùng tiếng thác đổ... Lời của Khèn ngân rung cõi lòng, dẫn dắt người nghe ngược thời gian về với thuở hồng hoang, kỳ vĩ. Dòng chảy văn hóa của người Mông vẫn ngàn năm mãnh liệt, dù được cất lên lãng đãng trôi trong bình minh sớm, hay thảnh thơi phiêu du dưới ánh chiều tà, đều làm cho người nghe rung cảm, phút chốc muốn hóa thành thi sĩ.
Và cứ muốn nghe mãi, để được bâng khuâng, mơ màng, hư hư, thực thực trong cõi âm thanh.
Nhưng cũng dường như, chỉ có vẻ đẹp yên bình, bát ngát của đất trời mới giúp cho tiếng Khèn mang một ma lực, một mãnh lực vang vọng và nồng nàn đến vậy..."Khắc đi, khắc đến", câu nói cửa miệng của người Mông giống như lời mời khám phá, hãy mạnh dạn bước chân trên con đường, đến với thanh âm của núi.
Đến với tiếng Khèn một ngày, để nhớ tiếng Khèn một đời
